آيين‌نامه و مقررات حفاظتي ماشين‌هاي‌افزار
فصل اول - ماشين مته، ماشين تو تراش، ماشين تراش: تعريف الف - ماشين مته ماشين ابزاريست كه روي محور گردنده آن ابزارهاي برنده يا نوك تيز يا شياردار سوار شده است كه براي سوراخ كردن فلز يا چوب يا مواد ديگر بكار مي‌رود.
آيين‌نامه و مقررات حفاظتي ماشين‌هاي‌افزار
فصل اول - ماشين مته، ماشين تو تراش، ماشين تراش:
تعريف
الف - ماشين مته ماشين ابزاريست كه روي محور گردنده آن ابزارهاي برنده يا نوك تيز يا شياردار سوار شده است كه براي سوراخ كردن فلز يا چوب يا مواد ديگر بكار مي‌رود.
همچنين مي‌توان با استفاده از ابزارهاي مخصوص عمل كام درآري - فرزكاري توتراشي - جاخالي كردن (عقب نشيني در داخل سوراخ) و قلاويز زدن را انجام داد.
ب - ماشين توتراش ماشين ابزاريست كه روي محور حامل ابزار تراش تيغه توتراشي نصب مي‌شود و براي گشاد كردن سوراخ در فلز يا تمام كردن تراش سطح داخل آن بكار مي‌رود. همچنين ممكن است داراي محورهاي گردنده حامل ابزار مخصوص سوراخ‌گيري در چوب و مواد نرم ديگر باشد.
ج - ماشين تراش ماشيني است مخصوص تراشيدن سطوح استوانه‌اي يا درآوردن پيچ كه داراي محور افقي يا قائم دوار مي‌باشد (محور 3 نظام يا 4 نظام) و قطعه كار فلزي يا چوبي روي آن بسته شده و با آن مي‌گردد. درضمن مي‌توان با نصب ابزارهاي مخصوص از اين دستگاه براي توتراشي، سوراخ‌گيري حديده كردن، آج دادن و پيچ تراشي استفاده كرد.
مقررات
ماده 1: چرخ دنده‌ها - محورهاي حامل ابزار تراش پوست‌هاي ميل گردان و محور ماشين مته و ماشين توتراش بايد داراي حفاظ باشد.
ماده 2: اگر در ماشين‌هاي مته - تراش - توتراش براي تغيير دادن سرعت سه نظام و سرعت پيشروي از فلكه تسمه پله‌اي استفاده شود تسمه‌ها و فلكه‌ها بايد بر طبق آيين‌نامه حفاظت وسايل انتقال نيرو حفاظ گذاري شود.
ماده 3: اگر در ماشين‌هاي مته - تراش - توتراش وزنه تعادلي بكار رفته باشد بايد اين وزنه‌ها به طور محكم به بازوي وزنه تعادلي متصل شود و اگر وزنه تعادلي به وسيله زنجير يا كابل معلق باشد بايد تا سطح زمين به‌وسيله حفاظ‌هاي مناسب محفوظ شود.
ماده 4: سه نظام ماشين مخصوص مته و توتراشي چوب بايد بدون زائده و برجستگي باشد.
ماده 5: در ماشين‌هاي مته افقي تك محوره ساده كه روي آن مته، قلم توتراشي و قلاويز براي كارهاي فلزتراشي يا سوراخ كردن قطعات چوب نصب مي‌شود بايد قسمتي از آن كه با قطعه كار در تماس نمي‌باشد حفاظ گذاري شود.
ماده 6: در ماشين‌هاي مته قائم يا شعاعي تك محوره ساده كه روي آن مته - قلم توتراشي يا قلاويز براي كارهاي فلز تراشي يا سوراخ كردن چوب نصب مي‌شود بايد ابزارهاي فوق‌‌الذكر بطور مؤثر حفاظ گذاري شود.
ماده 7: سپر محور فرمان مته‌هاي شعاعي بايد حفاظگذاري شود.
ماده 8: براي جلوگيري از چرخش قطعه كار با مته ميز كار بايد داراي پيچ‌هاي محكم‌كننده يا گيره يا ساير وسايل مشابه براي ثابت نگاهداشتن قطعه كار باشد.
ماده 9: در ماشين‌هاي توتراشي قائم ميز دوار افقي كه كار روي آن نصب شده بايد به‌وسيله حفاظ‌هايي كه تا رأس قطعه كار ادامه داشته و روي بدنه ثابت دستگاه نصب شده محفوظ گردد تا از خطر مجروح شدن كارگر به‌وسيله زوائد قطعه كارجلوگيري شود.
ماده 10: پيچ قطعه همراه بر در ماشين‌هاي تراش افقي بايد در خزينه بوده يا طوري تعبيه شده باشد كه ايجاد برجستگي و زائده ننمايد.
ماده 11: ماشين‌هاي تراش افقي بايد مجهز به ترمزهاي خودكار باشد تا كارگر مجبور نشود دست خود را براي متوقف كردن سه نظام يا صفحه كار گير روي آن قرار دهد.
ماده 12: صفحات كار گير افقي در ماشين‌هاي تراش قائم بايد بر طبق ماده 9 اين آيين‌نامه حفاظگذاري شده باشد.
ماده 13: در ماشين‌هاي تراش رولور و ماشين‌هاي ديگري كه براي تراش ميله‌هاي بلند بكار مي‌رود و قسمتي از (پشت دستگاه) خارج مي‌گردد قسمت مزبور بايد به‌وسيله لوله‌اي كه توسط پايه‌هاي محكم به زمين متصل شده است حفاظ گذاري گردد.
ماده14:ماشين‌هاي تراشخودكار و ماشين‌هاي مشابه آن بايد داراي صفحات حفاظتي باشد كه كارگران را در مقابل بخش مايع‌هاي خنك كننده و حاوي ذرات فلز محفوظ نگهدارد.
ماده 15: روي قلم گير متحرك يا ثابت ماشين‌هاي خراطي فرم تراش - پاشنه تراش كپي و ساير ماشين‌هاي خراطي بايد به‌وسيله حفاظ پوشيده شود.
ماده 16: ماشين‌هايي كه براي خراطي قطعات طويل چوب بكار مي‌رود و قطعه كار فقط به‌وسيله دو مرغك در روي آن نگهداري مي‌شود بايد در قسمت بالا و روي قطعه‌كار مجهز به حفاظ‌هاي نيم‌گرد متناسب با طول قطعه كار باشد.
ماده 17: ماشين‌هاي خراطي بايد مجهز به سرپوش‌هايي باشد كه به دستگاه مكنده مؤثري متصل گردد و غبار و تراشه‌هاي چوب را از محل توليد گرفته و به خارج از منطقه عمل ماشين هدايت كند.
فصل دوم - ماشين فرز - ماشين صفحه تراش - ماشين رنده - ماشين تراش جاي خار براي فلزات
تعاريف
الف - ماشين فرز ابزاريست كه معمولاً براي شكل دادن و تراشيدن سطوح خارجي يا داخلي قطعات فلزي بكار مي‌رود.
اين قطعات روي يك ميز ثابت با ميز با حركت كشويي يا گردان يا بين دو مرغك بسته مي‌شود و عمل تراش به‌وسيله فرز دندانه داري كه توسط يك محور گردنده افقي يا قائم به حركت در مي‌آيد انجام مي‌شود همچنين مي‌توان با ابزارهاي مخصوص عمل توتراشي - سوراخ كردن - يا كله زني را روي قطعه كار انجام داد.
ب - ماشين صفحه تراش دروازه‌اي ماشين ابزاري است كه براي صاف كردن يا شكل دادن سطوح قطعات بزرگ فلزي بكار مي‌رود و قطعات كار روي يك ميز افقي كه در زير قسمت قلم‌گير حركت رفت و آمد انجام مي‌دهد بسته مي‌شود قسمت قلم گير قابل تنظيم بوده و نسبت به ميز ثابت مي‌باشد و قلم رنده به آن نصب شده كه قطعه كار را فقط در يكي از جهات حركت ميز برش مي‌دهد.
ج - ماشين رنده ماشين ابزاريست كه براي صاف كردن و شكل دادن قسمت داخلي يا خارجي قطعات فلزي بكار مي‌رود.
قطعات كار را روي يك ميز افقي قابل تنظيم محكم مي‌كنند و قلم رنده آن سر كج يا چند لبه مي‌باشد كهروي يك قسمت كشويي نصب شده و در جهت افقي يا قائم رويسطح قطعه كار حركت رفت و آمد انجام مي‌دهد و معمولاً فقط در موقع پيشروي براده‌برداري مي‌كند.
د - ماشين كله زني ماشيني است كه براي رنده كردن قطعات فلزي در جهت قائم بكار مي‌رود و طرز كار آن شبيه به ماشين رنده مي‌باشد قلم رنده در حركت رفت و آمد خود براده برداري كرده و ميز كار كه قطعه كار روي آن بسته مي‌شود حركت پيشروي و عمل تنظيم را انجام مي‌دهد.
ماده 18: ميزهاي گردان افقي در ماشين‌هاي فرز و كله زني بايد بر طبق ماده 9 اين آيين‌نامه حفاظگذاري شود.
ماده 19: مكانيسم گردانده تيغه و بار دادن خودكار در ماشين‌هاي فرز چنانچه در داخل خود ماشين قرار نگرفته باشد بايد حفاظ گذاري شود.
ماده 20: تيغه‌هاي فرز كه براي برش سطح خارجي فلزات بكار مي‌رود و در روي بازو و يا محور افقي سوار شده است بايد با توجه به نكات زير حفاظ گذاري شود.
الف-سطح برش درتمامقسمتها (بجزقسمتي كه براي فرزكاري بايد بازبماند) پوشيده شده و اينپوشش از دوطرف تا انتهاي بازوي حامل فرز كه نزديك به ياتاقان مي‌باشد ادامه‌يابد.
ب - تيغه فرز كاملاً به‌وسيله حفاظ پوشانده شود. اين حفاظ بايد خودكار بوده عملش طوري باشد كه به محض رسيدن قطعه كار به لبه فرز حفاظ به زاويه معين و بطور خودكار به اندازه‌اي باز شود كه عمل فرزكاري ميسر گردد.
ماده21: لبههايبرنده فرز درماشين‌هاي فرز قائم بايد به‌وسيله محفظه‌اي پوشيده شدهباشد.
ماده22: فلكههاي دستي درمكانيسم باردادن افقي يا قائم فرزها بايدداراي شرايط زير باشد.
الف - به‌وسيله كلاج يا ضامن شيطانك دار روي بازوي فرمان به قسمي سوار شده باشد كه در موقع پيشروي خودكار ماشين خلاص شود و نچرخد.
ب - مجهز به دسته‌اي باشد كه قابل خلاص كردن بوده و داراي فنرهاي فشاري باشد تا در موقع احتياج كارگر بتواند دسته را در محل خود روي فلكه قرار دهد.
ماده 23: فرزهاي خودكار بايد مجهز به صفحات حفاظتي در مقابل پخش مايعات خنك كننده باشد.
ماده 24: روي دهانه‌هاي باز ميز ثابت و بدنه ماشين صفحه تراش دروازه‌اي بايد با صفحات فلزي يا با حفاظ‌هاي مناسب ديگري پوشيده شود.
ماده 25: كليه وسايل تغيير جهت حركت ماشين‌هاي صفحه تراش دروازه‌اي كه روباز باشد بايد به‌وسيله حفاظ پوشيده شود.
ماده 26: در صورتي كه در ماشين‌هاي صفحه تراش دروازه‌اي فاصله آزاد در دو پهلوي ميز متحرك و انتهاي كورس آن يا قطعه كاري كه روي آن بسته شده كمتر از 60 سانتيمتر باشد بايد براي جلوگيري از ورود افراد به اين فضاي آزاد نرده‌هاي حفاظتي نصب گردد.
ماده 27: فرمان قسمت حامل قلم اعم از مكانيسم لنگ - هيدروليكي - چرخ دنده‌اي، پيچ كشودار در ماشين‌هاي دنده بايد در داخل محفظه‌اي قرار داده شود.
ماده 28: اطراف‌قسمت‌كشويي‌حامل قلم دنده‌افقي بايد درتمام طول‌كورس نرده‌گذاري شود.
ماده 29: تمام قسمت‌هاي متحرك ماشين مخصوص درآوردن جاي خار به جز قسمت نگهدارنده قطعه كار بايد داخل محفظه‌اي قرار گرفته باشد.
ماده 30: براي گرفتن ذرات ريز فلزات بايد دستگاه مكنده‌اي پيش‌بيني شده باشد اين دستگاه در ماشين‌هاي قائم در قسمت زير و در ماشين‌هاي افقي در يك طرف دستگاه بايد نصب گردد.
فصل سوم: ماشين‌هاي تراش چوب
تعاريف
ماشين‌هاي تراش چوب عبارتند از ماشين گندگي - ماشين كف رنده - ماشين كام و زبانه درآر - ماشين چند كاره.
الف - ماشين كندگي - ماشيني است كه براي صاف كردن و پرداخت سطوح و لبه‌هاي قطعات چوب بكار مي‌رود. در اين ماشين قطعه كار روي يك ميز افقي حركت كرده و پس از عبور از مقابل تيغه رنده‌ها به عرض و ضخامت مورد نظر شكل مي‌گيرد. اين تيغه رنده‌ها در شياري كه روي استوانه يا محورگرداني كه در قاب كشويي قابل تنظيم نصب گرديده محكم شده است.
ماشين‌هاي كف رنده - تراش‌هاي قاب‌هاي در - منبت كاري - زبانه درآري جزء اين دسته از ماشين‌ها محسوب مي‌شود.
ب- ماشين فرز نجاري - ماشيني است كه براي برش و شكل دادن لبه قطعات چوب بكار مي‌رود در اين ماشين قطعه كار با فشار از مقابل تيغه فرز عبور مي‌نمايد.
ج - ماشين كف رنده ماشيني است شبيه به ماشين گندگي با اين تفاوت كه فقط داراي يك محور حامل تيغه رنده در روي ميز كار مي‌باشد.
د - ماشين كام و زبانه داري ماشيني است كه معمولاً در آن ابزار مخصوص كام با زبانه درآري روي يك محور قائم يا افقي در بالاي ميز كار سوار گرديد و قطعه كار را كه به ميز متحركي بسته شده است از دم ابزار عبور مي‌دهند در بعضي موارد عمل كام يا زبانه درآري را با بستن قلمهاي مخصوص به روي ماشين فرز و عمل كام درآري را با ابزار زنجيري انجام مي‌دهند.
هـ - ماشين چند كاره ماشيني است كه با آن مي‌توان عمل اره كردن، سوراخ كردن، فرز كردن، رنده كردن و كام و زبانه درآوردن را انجام داد.
ماده 31: سيلندرها و محورهاي حامل تيغه رنده بايد مجهز به ضامن هاي باشد كه در موقع عوض كردن تيغه از حركت دستگاه جلوگيري نمايد.
ماده 32: ماشين‌هاي گندگي و فرز چوب بري بايد مجهز به سرپوش‌هاي متصل به دستگاه مكنده باشد تا غبار قطعات ريز و تراشه‌هاي چوب را از محل توليد به خارج از منطقه عمل ماشين هدايت كند.
ماده 33: ماشين‌هاي كف رنده و گندگي با محورهاي افقي بايد در قسمت جلوي هدايت كننده‌ها داراي حفاظ‌هايي باشد كه در ارتفاع و در جهت سطح روي ميز قابل تنظيم بوده و قسمت كارگير تيغه‌ها را طوريبپوشاند كه قطعه كار بتواند بهسهولت از زير آن عبورنمايد.
ماده 34: در ماشين‌هاي كف رنده فاصله آزاد بين لبه دهانه و لبه تيغه رنده نبايد از 3 ميليمتر تجاوز نمايد.
ماده 35: تيغه‌هاي ماشين رنده در قسمت زير ميز بايد حفاظ گذاري شود.
ماده 36: ماشين‌هاي گندگي كه مجهز به غلطك‌هاي تغذيه مي‌باشد بايد داراي چنگالهايي باشد كه از عقب زدن قطعات چوب ممانعت كند.
ماده 37: كارفرما موظف است دستگيره‌هاي فشاري در اختيار كارگران قرار دهد تا براي بار دادن قطعات كوتاهتر، از نيم متر در دستگاه كندگي از آن استفاده شود.
ماده 38: دستگاه‌هاي تغذيه خودكار در ماشين‌هاي گندگي بايد به‌وسيله سرپوش‌ها يا حفاظ‌هاي‌فلزي محفوظ‌شده و فقط‌قسمتي از آن كه‌محل‌عبور قطعه‌كاراست‌بازباشد.
ماده 39: محور حامل ابزار تراش و خود ابزار در ماشين‌هاي كام و زبانه درآري بايد به‌وسيله سرپوش‌هايي از ورق فولاد كه ضخامت آن حداقل 3 ميلي متر باشد يا مصالحي با استحكام مشابه آن محفوظ گردد.
ماده 40: غلطك‌هاي تغذيه در ماشين‌هاي كام و زبانه درآري بايد به‌وسيله حفاظ‌هاي فلزي كه به بدنه حامل غلطك‌ها ثابت شده محفوظ گردد و طوري نصب شود كه فقط قسمت محل عبور قطعه كار باز باشد.
ماده 41: زنجيرها و چرخ دنده‌هاي تغذيه در ماشين‌هاي زبانه درآري دوبل و ماشين‌هاي مخصوص كام درآري بايد بطور كامل در زيرسرپوشي محفوظ شود و فقط قسمتي از زنجير كه براي حمل قطعات بكار مي‌رود مي‌تواند باز باشد.
ماده 42: محل نصب قلم دستگاه فرز نجاري و ماشين‌هاي مشابه چوب بري بايد داراي مهره كنترل با وسايل محكم كننده مشابه باشد تا در موقع كار امكان درآمدن قلم از جاي خود و پرتاب شدن نداشته باشد.
ماده 43: ماشين‌هاي فرز و ماشين‌هاي چوب بري مشابه آن كه بار دادن آنها بطور خودكار، انجام نمي‌شود بايد داراي حفاظ قلم فرز باشد اين حفاظ بايد مسير تراش بزرگترين قلم فرز ماشين را پوشانده و به تناسب ضخامت قطعه كار قابل تنظيم باشد.
ماده 44: براي تراش دادن قطعات كوچك چوب يا ماشين‌هاي فرز يا ماشين‌هاي مشابه آن بايد از دستگاه هدايت كننده يا گيره دسته‌دار استفاده كرد.
اين آيين‌نامه كه مشتمل بر سه فصل و 44 ماده مي‌باشد به استناد ماده 47 قانون كار در سيصد و دوازدهمين جلسه مورخ 1/2/48 شورايعالي حفاظت فني به تصويب نهايي رسيده و قابل اجرا است.